آزاده (حره) لقب حضرت زهرا(س)

یکی از القاب مقدس حضرت زهرا «علیها السلام» حرّه و یا آزاده است و از آنجا که القاب و اسماء شریفه اولیاء خدا دارای وجه تسمیه است و حکمت، و لطف و دقت در آن نام‌ها و نام‌گزاریها وجود دارد، جا دارد که پیرامون القاب و اسماء و کنیه‌های حضرت زهرا«علیها السلام» مطالعات علمی و تحقیقات جدّی صورت پذیرد تا از این طریق هم به زوایائی از شخصیت ملکوتی آن بزرگوار نفوذی علمی نموده باشیم چرا که یکی از راههای کسب معرفت به او بررسی نام‌ها و القاب ایشان می‌باشد. در اسناد تاریخی وجود دارد که حضرت علی «علیه السلام» با القاب و اسماء گوناگونی حضرت زهرا«علیها السلام» را مورد خطاب قرار می‌داده‌اند الفاظی همچون: صفیةالله، الحرّة، سیدة نساء العالمین، بقیةالنبوّة، فاطمة، بنت رسول الله.
یکی از القابی که حضرت علی «علیه السلام»، فاطمه «علیها السلام» خود را ملقب به آن نمودند حرّه است.

«… دَخَلَ عَلِیٌّ عَلی فاطِمَة فَقالَ لَها اَیَّتُهَا الحُّرَةُ… وَ قالَتْ فاطِمَةُ: اَلْبَیْتُ بَیْتُکَ وَ الْحُرَّةُ زَوْجَتُکَ»[1]
«علی بر حضرت زهرا وارد شد و فرمود ای زن آزاده…. و فاطمه فرمود: یا علی خانه توست و این زن آزاده همسر تو»

بر این اساس این نام از سوی علی «علیه السلام» برای فاطمه زهرا«علیها السلام» انتخاب و مقرر گردیده و حضرت زهرا«علیها السلام» هم براساس همین نام و با قبول آن در این گفتگو مجدداً از این لقب (حرّه) استفاده می‌کنند. در اینجا ضمن تبیین معنای لغوی حرّ با بررسی کاربردهای واژه حرّ در فرهنگ اسلامی به وجوه متعدد و احتمالات گوناگون این نام‌گذاری برای حضرت زهرا«علیها السلام» اشاراتی داریم.

معنای لغوی حر و حرة
حر و حرّه یعنی مرد آزاد و زن آزاده و در لغت آزاد و آزاده یعنی زن و مرد شریف النسب و کسی که از جهت خانوادگی دارای اصالت و شرافت و از جهت فردی دارای شرافت و شخصیت مقبول و بزرگواری باشد.

کاربردهای واژه حر و حره در فرهنگ اسلامی
1- گاهی واژه حرّیت در موضوع آزادی‌های معنوی و وارستگی انسان در فرهنگ دینی بکار می‌رود.
امام علی«علیه السلام»:

«مَنْ تَرَکَ الشَّهَواتَ کانَ حُرّاً»[2]
«هر کس تقاضاهای نفسانی خود را واگذارد آزاد است»

2- گاهی این واژه رنگی سیاسی به خود می‌گیرد و به انسانهای سربلند و ظالم ستیز حرّ گفته می‌شود که نمونه عالی آن فرزند فاطمه «علیها السلام» حضرت حسین بن علی «علیه السلام» است.
3- گاهی واژه حرّ جلوه‌ای عرفانی دارد و به آن گروه از بندگان وارسته از غم جهنم و شیدای بهشت گفته می‌شود که در مقام عبادت در برابر خدا عبادتشان عارفانه و با انگیزه حّب الهی است.
امام علی «علیه السلام»:

«اِنَّ قَوْماً عَبَدوا اللَّهَ رَغْبَةً فَتِلْکَ عِبادَةُ التُّجارِ وَ اِنَّ قَوْماً عَبَدوا اللَّهَ رَهَبَةً فَتِلْکَ عِبادَةُ الْعَبید وَ اِنَّ قَوْماً عَبَدوا اللَّهَ شُکْراً فَتِلْکَ عِبادَةُ الْاَحْرارِ» [3]
«همانا گروهی خدا را پرستش می‌کنند به خاطر رغبت به بهشت پس این عبادت تاجر پیشه‌گان است و گروهی از ترس عذاب او را عبادت می‌کنند این عبادت بردگان است و گروهی به عنوان سپاسگزار او را عبادت می‌کنند و این عبادت آزادگان است»

در حکمت نام‌گذاری حضرت زهرا«علیها السلام» چندین حکمت و علت گفته شده که عبارتند از:
1- شاید به آن جهت به حضرت حرّه گفته شده است چون در برابر منافقین و کج‌اندیشان و حاکمین جبّار زمان خود به سختی مقاومت نموده و آنان را رسوا نمود. (حریّت سیاسی)
2- شاید بدان جهت است که در مقام عبادت، عبادتشان نه عبادت عبید بود نه عبادت تجّار بلکه عبادتش عبادت احرار بود. (حریّت عرفانی)
3- شاید بدان علت حضرت زهرا«علیها السلام» حرّه نامیده شده چون از همه بندهای نفسانی و رذائل اخلاقی رسته بود و به مقام عالی آزادی معنوی از طریق زهد و پشت‌پا زدن به مظاهر دنیائی نائل شده بود. (حریّت اخلاقی و معنوی)
4- شاید او را حرّه نامیدند چون بزرگترین معلم آزادی و آزاده‌گی برای زنان و مردان است.
5- شاید او را آزاده نامیدند چون آنچنان به مقامات عالی کمالی ارتقاء نموده که تمامی زنان و مردان در برابر مقام شامخ او برده و کنیزی بیش نیستند (حریّت حکمی و شأنی) و این کلام زیارت جامعه به همین مطلب اشاره دارد که طأطأ کل شریف لشرفکم….
6- و بالاخره شاید او را آزاده نامیدند به این خاطر که او و ذریّه‌اش در روز قیامت از آتش رسته و آزادند.
پیامبر گرامی اسلام «صلی الله علیه وآله»:

«اِنَّما سُمِیَّتْ اِبْنتی فاطِمَةَ لِاَنَّ اللَّهَ فَطَمَها وَ فَطَمَ مُحِبیّها عَنِ النَّارِ» [4]

«از آن جهت دخترم فاطمه نامیده که خدا او و دوستانش را از جهنم رهانیده است»

[1] جرعه‌ای از کوثر/ سبحانی‌نسب/ ص 166 (نقل از بحار/ ج 43/ ص 197).
[2] بحار/ ج 77/ ص 238.
[3] بحارالانوار/ ج 67/ ص 212.
[4] فاطمه زهرا «علیها السلام» بهجة قلب المصطفی/ ص 148.

منبع: فرهنگ فاطمیه الفبای شخصیتی حضرت زهرا علیهاالسلام , مهدی نیلی‌پور